Maak van scholen sociale ondernemingen

5 aanbevelingen om ons onderwijs te redden van een steile val

25 augustus 2021

De sterke kwaliteitsdaling van het secundair onderwijs baart Voka, het Vlaams netwerk van ondernemingen, zorgen. Als de kwaliteitsdaling zich de komende jaren doorzet, komt Vlaanderen in de Europese middenmoot terecht. Een sterk onderwijs is nochtans de basisvoorwaarde voor een sterke economie en het behoud van ons welvaartsniveau. Voka schuift concrete pistes naar voor om de neerwaartse tendens om te buigen.

“Het is noodzakelijk om nieuwe recepten te vinden om ons onderwijs structureel te verbeteren. Scholen kunnen daarbij heel wat leren van ondernemingen. En scholen en ondernemingen kunnen meer gaan samenwerken. Onderwijs is uiteraard geen marktproduct, maar dat belet niet dat onze scholen inspiratie en best practices kunnen tanken bij onze ondernemingen”, zegt Hans Maertens, gedelegeerd bestuurder van Voka.

Lees de volledige Vokapaper

PDF - 2.9 Mb

Downloaden

Niveau daalt snel

In 2003 behaalde Vlaanderen nog de hoogste PISA-score voor wiskunde van alle deelnemende landen. Vandaag behoren we tot de sterkste dalers. Niet alleen het gemiddelde niveau daalt, maar ook het aandeel toppresteerders gaat stelselmatig achteruit wat erg zorgwekkend is voor toekomstige innovaties. In 2003 kende Vlaanderen 34% toppresteerders voor wiskunde. Dat aandeel toppresteerders daalde naar 25% in 2012 en naar 19% in 2018.

Deze negatieve trend zet zich ook door in andere leergebieden. Op alle beschikbare indicatoren gaan we achteruit, en dat zowel in het lager als in het secundair onderwijs. In het lager onderwijs gaat het vooral over begrijpend lezen, wetenschappen en wiskunde. In het secundair onderwijs gaat het over wiskunde, wetenschappen, lezen en financiële geletterdheid. We gaan niet alleen achteruit ten opzichte van eerdere metingen, maar dalen vaak ook een pak forser dan andere landen waardoor onze competitiviteit afneemt. Ter vergelijking: in de Franse gemeenschap bleven de wiskundeprestaties de afgelopen 20 jaar wel stabiel.

Naast de kwaliteitsdaling, blijft ook de nodige instroom van leerlingen in STEM-studierichtingen uit. In het beroepsonderwijs dalen de inschrijvingen zelfs. Terwijl STEM-studierichtingen de grootste garantie zijn op een job: het aantal knelpuntvacatures is het hoogst in technische beroepen.

Estland koploper met helft budget

De onderwijshervormingen zetten voorlopig te weinig zoden aan de dijk. Blindweg meer middelen in het onderwijs pompen, is geen optie. We behoren vandaag reeds tot de landen die het grootste overheidsbudget besteden aan het secundair onderwijs. Estland geeft per scholier de helft uit van wat een Vlaamse scholier kost. Toch is Estland de Europese koploper op de PISA-ranking. Het is dus geen kwestie van meer middelen, wel van een beter beheer van de bestaande middelen. We geven vooral geld uit aan lonen waardoor er minder ruimte is voor investeringen in infrastructuur, digitalisering en innovatie.

In een Vokapaper schetst Voka onderwijsexpert Jonas De Raeve 5 concrete pistes om het onderwijslandschap te moderniseren en te professionaliseren.

1. Zet leerkrachten efficiënt in

Eén van de grote uitdagingen is het lerarentekort. We hebben echter zeer veel leerkrachten, meer dan in andere landen, maar slagen er niet in ze efficiënt in te zetten. Vlaanderen heeft 1 leraar voor 9 leerlingen terwijl het OESO-gemiddelde 1 leraar op 13 leerlingen bedraagt. Dat komt omdat leraren minder uren lesgeven, leerlingen meer uren les krijgen en we een erg versnipperd onderwijslandschap kennen met scholen die dezelfde studierichtingen aanbieden in eenzelfde regio. Zet leerkachten efficiënter in en gebruik ze op hun sterktes. Niet elke leerkracht beschikt over hetzelfde pakket vaardigheden. Bovendien staan teveel leraren niet voor de klas, maar werken ze als gedetacheerden in tussenstructuren en is het ziekteverzuim in het onderwijs erg hoog.

2. Voer een modern HR-beleid

Vandaag is het personeelsbeleid in het onderwijs erg centralistisch opgevat. Dat geeft schoolbesturen weinig bewegingsvrijheid om een eigen HR-beleid op poten te zetten. Geef scholen de mogelijkheid om zelf de arbeidsorganisatie te bepalen. Scholen die dat goed doen, zullen meer tevreden leerkrachten tellen, een kleiner verloop en minder ziekteverzuim.

3. Versterk de samenwerking met het bedrijfsleven

Slechts 3% van de jongeren uit arbeidsmarktgerichte opleidingen krijgt een deel van de opleiding in een onderneming. In Zwitserland is dat 90%. Landen met sterke duale trajecten kennen de hoogste werkgelegenheidsgraad voor volwassenen met arbeidsmarktgerichte diploma’s. Het duaal leren moet daarom fors aangemoedigd worden.

4. Zet sterker in op digitalisering

Het is pas wanneer leerlingen door de coronacrisis niet meer naar school konden gaan, dat digitalisering in het Vlaamse onderwijs van de grond gekomen is. De recente investeringen waren dan ook absoluut noodzakelijk, maar ze zijn pas een begin. Er moet structureel meer geïnvesteerd worden in digitalisering door ruimte te maken op de loonkost.

5. Professionaliseer de schoolbesturen

Vandaag zijn schoolbesturen vaak te klein. We moeten evolueren naar sociale ondernemingen die betere bestuurders kunnen aantrekken en de middelen op de meest efficiënte manier kunnen besteden. Dat zal toelaten dat schoolbesturen bevoegdheden en taken kunnen overnemen van de overheid, koepels en de netten. Uit onderzoek blijkt dat ruimere autonomie voor scholen in combinatie met hogere verantwoording over geleverde onderwijskwaliteit (bv. via centrale examens) tot betere resultaten leidt.